ХХ ғасырдың басында қанау мен құлдыққа қарсы күрестің, ұлттық тәуелсіздік үшін күрестің ұшқындары түрік халықтары өмір сүрген аймақтар ғана емес, барлық ислам халықтарында пайда бола бастады.
Орыс түріктері арасындағы алғашқы ояну қозғалысының орталығы Қазан мен Қырым болды. Қазан мен Қырым түріктерінде басталған ояну қозғалыстарымен қатар Әзірбайжандағы ағартушылық қозғалыс пайда болды.
ХІХ ғасырдың ортасына қарай Ресей Кавказда үстемдік етті. Бұл кезеңде Әзірбайжанда саяси жағынан орыс үстемдігі болғанымен, діни және секталық жақындықтан мәдени тұрғыдан да парсы ықпалы болды. Орыстардың өздеріне қырсылас санаған Иранды залалсыздандыру және Әзірбайжандағы түрік тілі мен мәдениетіне парсы ықпалын бұзып, өздері қаламаса да, елде ұлттандыру үдерісін бастады.
Бұл зерттеуде парсы ықпалы жойылғаннан кейін 19 ғасырдың аяғында пайда болып, 20 ғасырда Мырза Фетх Али Ахундзаденің басшылығымен басталған ұлтшылдық қозғалысқа айналған ұлттық қозғалыс қарастырылады.