Мақалада ХХ ғасырдың алғашқы ширегінде Қазақстанда кең етек алған балалар панасыздығы мәселесінің тарихи және әлеуметтік қырлары қарастырылады. Автор ашаршылық, ұжымдастыру және саяси қуғын-сүргін салдарынан жетім қалған балаларға қатысты кеңестік биліктің қабылдаған шараларын зерделейді.

Панасыз балаларға арналған үйлер мен интернаттық мекемелердің қызметі, олардың жаңа қоғамға бейімделуіндегі рөлі архивтік құжаттар мен статистикалық мәліметтер негізінде жан-жақты талданады. Сонымен қатар, кеңестік жүйенің идеологиялық сипаттағы тәрбиелеу әдістері мен балалардың күнделікті өмірі арасындағы қайшылықтар көрсетіледі. Мемлекет тарапынан бір мезгілде қамқорлық пен бақылауға алынған балалар тағдыры арқылы тоталитарлық жүйенің әлеуметтік инженерия құралдары ашылады. Мақалада 1920–1930-жылдардағы жаһандық және ұлттық үдерістер контексінде балалардың қаңғыбастығы феноменіне тарихи-әлеуметтік талдау жасалған. Ерекше назар соғыстардың, революциялардың, экономикалық дағдарыстар мен әлеуметтік дезинтеграцияның салдарынан туындаған балалар арасындағы жаппай қаңғыбастықтың себептеріне аударылады. Балалар қаңғыбастығымен күрестегі халықаралық үрдістер мен Кеңес Одағының қаңғыбас балаларға қатысты мемлекеттік саясатының ерекшеліктері қарастырылады. Әлеуметтік көмек көрсету формалары, балаларға арналған мекемелердің қызметі, идеологиялық ұстанымдар мен қайта тәрбиелеу тәжірибелері талданады. Сонымен қатар, жұмыс аталған кезеңдегі балалар қаңғыбастығы тек әлеуметтік проблема ғана емес, сонымен бірге қоғамдағы терең өзгерістердің көрінісі болғанын және бұл мәселені ұлттық әрі мемлекетаралық деңгейде кешенді түрде шешу қажеттігін айқындайды.